Dawno, dawno temu... Gdzieś na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej...
Historia
Historia Kosmolowa jest ściśle związana z dziejami regionu olkuskiego, który od średniowiecza był ważnym ośrodkiem górniczym i hutniczym. Miejscowość prawdopodobnie powstała jako osada rolnicza, której mieszkańcy zajmowali się uprawą roli i hodowlą zwierząt.
Kosmałów, Kosmołów, Kosmolów – nazwa wsi przez wieku ulegała lekkim modyfikacjom. Jak tłumaczy językoznawca Kazimierz Rymut nazwa wsi może pochodzić od gwarowego słowa kosmal, które oznaczało młodzieńca między 17 a 20 rokiem życia. Nazwa ta może też mieć pochodzenie odimienne. Być może właśnie imię Kosmal nosił jej pierwszy właściciel. Osada istniała tu już przed 1315 rokiem. Wzmianka o Kosmołowie pochodzi z 1324 r., kiedy to biskup Nanker wystawił przywilej lokacji wsi Biskupice wieśniakowi Świętosławowi. Owe Biskupice, noszące dziś nazwę Jangrot, miały powstać w lesie graniczącym z Kosmołowem. W 1403 r. mamy tu poświadczone sołectwo. Długosz w „Liber Beneficjirum dioecesis Cracoviensis” (1470-80) wspomina, że w XV w. była to włość królewska. W XVI wieku była tu karczma, a ludzie prócz pracy na roli zajmowali się również rękodziełem. Od XVII w. Kosmołów (dziś zwany Kosmolowem) należał do parafii w Przegini. Właścicielami wsi byli starostowie rabsztyńscy. W regestrze poborowym z 1629 r. widnieje, że Walenty Motyl oddał pobór z tej wsi od 18 i 1/2 łanów i 2 rzemieślników – w sumie 75 florenów i 2 grosze. W 1787 r. liczył 268 ludzi. Z roku 1789 mamy jeszcze bardzie precyzyjne informacje; ówczesny Kosmałów liczył 12 łanów i 1 i pół pręta, 57 domów, zamieszkałych przez 298 ludzi (156 mężczyzn i 142 kobiety). We wsi była wtedy karczma, i był też kowal. Około 1790 r. były tu 53 domy. W 1827 r. znajdowało się tu – jak to wówczas wyliczano 56 dymów, czyli gospodarstw, w których mieszkało 395 ludzi. W 1883 r. liczba domów wzrosła do 76. W 1938 r. wieś miała 2 km długości i 120 zagród. Podczas września 1939 r. zginęło trzech mieszkańców Kosmolowa: Jan Czarnul, Stefan Filo i Franciszek Stach. W 1944 r. na polach Kosmołowa na rozkaz Niemców robotnicy kopali rowy przeciwczołgowe. W końcu 1944 r. na stacjonujących w tutejszej szkole żołnierzy Luftwaffe (był tam posterunek celny, bo podczas okupacji Kosmolów wchodził w skład Generalnej Guberni) dokonali ataku partyzanci z oddziału „Babinicz”. Kilku Niemców zginęło lub zostało rannych.
W obozie w Auschwitz zginęli: pochodzący z Kosmolowa mieszkaniec Dąbrowy Górniczej, murarz Jan Stach i robotnik Franciszek Stach z Zadola Kosmolowskiego (obaj w 1943 r.) . S. Ząbczyński w swoim wykazie mieszkańców Ziemi Olkuskiej poległych w II wojnie światowej wymienia jeszcze trzy ofiary z tej wsi: Wincentego Gałkę, Edward Hrabię i Franciszka Gałkę (ten ostatni – wg pracy „Mieszkańcy Ziemi Olkuskiej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych” A. Cyry – zginął w 1942 r. w więzieniu „Radocha” w Sosnowcu). Wymienia też zamordowanego w Dachau Stanisława Bigaja oraz mieszkańców wsi, którzy zginęli od kul gestapo: Jana Klicha, Jana Stojaka i Jana Swidę oraz mężczyznę o nieustalonej tożsamości Z robót w Niemczech nie wrócił Jan Chmiest. Żadnego z tych nazwisk nie potwierdza A. Cyra. Wymienia za to Alfreda Kwiecińskiego, ur. w 1927 w Kosmolowie, który trafił do Auschwitz w 1943, potem przeniesiony do Natzweiler i Dachau, doczekał wyzwolenia w kwietniu 1945 r.
Po wojnie wybudowano tu szkołę podstawową (1953), powstała biblioteka, klub „Ruchu” i remiza strażacka OSP. Owca olkuska. W latach 60. w Kosmolowie, a także Zadolu, Zedermanie i Sułoszowej naukowcy z Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie prowadzili badania nad populacją owcy olkuskiej. Należąca do grupy polskich owiec długowełnistych owca olkuska, wywodzi się z rasy pomorskiej, którą to rasę hodowano przed wojną w okolicach Olkusza. Z czasem uszlachetniano ją krzyżując z owcami rasy holsztyńskiej i cechującą się dużą mlecznością rasą fryzyjską. Po wojnie kolejnym dawcą szlachetnych genów dla owcy olkuskiej była angielska rasa kent. Badania prowadzone m. in. w Kosmolowie wykazały, że rasa olkuska cechuje się dobrą mlecznością, wytrzymałością na klimat i dużą plennością, gdyż samica średnio rodzi dwa jagnięta. Niestety, obecnie hodowla owiec nie należy do zbyt popularnych, a już prawdziwą rzadkością są owce olkuskie.
Anegdota. W książce Jana Jerzego Karpińskiego „W Dolinie Orlich Gniazd” (Warszawa 1962) znajdujemy taki fragment: „Potem minęliśmy maleńką wioskę o niechlubnej nazwie Kocmołuchy i dojechaliśmy do Olkusza”. Czyżby autor tych słów dociekł innego źródłosłowu nazwy Kosmolów? Marianna Klich z Kosmolowa. W sierpniu 2014 r. w kościele parafialnym M.B. Częstochowskiej odprawiona została uroczysta Msza Św. z okazji okrągłej rocznicy 100-lecia urodzin Marianny Klich z domu Czarnota.
W okresie rozkwitu górnictwa w okolicach Olkusza, Kosmolow pełnił funkcję zaplecza gospodarczego dla pobliskich kopalń i hut. W czasach zaborów tereny te znalazły się pod panowaniem rosyjskim, co wpłynęło na lokalną kulturę i rozwój infrastruktury.
Kosmolów w datach
1315r.
Według przekazów historycznych osada została założona przed 1315r.
1324r.
Wzmianka o Kosmołowie pochodzi z 1324 r., kiedy to biskup Nanker wystawił przywilej lokacji wsi Biskupice wieśniakowi Świętosławowi. Owe Biskupice, noszące dziś nazwę Jangrot, miały powstać w lesie graniczącym z Kosmołowem.
1403r.
W 1403 r. mamy tu poświadczone sołectwo. Długosz w „Liber Beneficjirum dioecesis Cracoviensis” (1470-80) wspomina, że w XV w. była to włość królewska.
1624r.
W Kosmolowie staje słup milowy, oznaczający odległość 1 mili (ok. 7 km) od rynku olkuskiego.
1629r.
W regestrze poborowym z 1629 r. widnieje, że Walenty Motyl oddał pobór z tej wsi od 18 i 1/2 łanów i 2 rzemieślników – w sumie 75 florenów i 2 grosze.
1787r. - 1938r.
W 1787 Kosmolów liczy już 268 osób. Jego populacja stale rośnie. W 1827r. jest to już 395 osób w 56 gospodarstwach. W 1883r. gospodarstw jest już 76, a w 1938r. liczba ta wzrasta do 120.
1 maj 1799r.
Powstaje historyczna kapliczka tablicą i zachowaną inskrypcją
1914r.
W połowie listopada 1914r. pochowano 21 żołnierzy zmarłych na cholerę
1939r.
Wrześniowa wojenna zawierucha pozbawia życia trzech mieszkańców wioski.
1942r. - 1945r.
Giną w obozach kolejni mieszkańcy wsi.
1953r.
W Kosmolowie powstaje biblioteka, klub "Ruch", oraz remiza strażacka OSP.
1954r.
Rodzi się i swoje dzieciństwo spędza w Kosmolowie, znany artysta malarz Stanisław Stach.
1975r. - 1984r.
Budowa kościoła p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Parafia zostaje erygowana 11 maja 1977r.
Polish 
English